حدیث بهداشت مواد غذایی- بخش یازدهم

سَويق چيست؟

به آن در فارسى قديم ، «پِست» گفته مى‏ شد . امروزه به آن «قاووت» يا «پوره» مى ‏گويند . گفتنى است كه لغت‏نامه دهخدا لفظ «قاووت» را تركى مى ‏داند كه غالبا به معناى آرد حبوبات بريان‏ شده است ؛ ليكن اين واژه ، گاه در مورد غير حبوبات (مانند برخى ميوه ‏ها يا تره ‏بار) نيز كاربرد دارد . علاّمه مجلسى مى‏ گويد: چنين برمى ‏آيد كه «سويق»، درصورتى كه در روايات ، همراه با قيدى [مانند جو ] نباشد ، به معناى «سويق گندم» است ؛ چرا كه مى ‏گويد: «باب انواع سويق‏ها و برترىِ سويق گندم» و سپس در ذيل اين عنوان ، حديث‏ هايى را مى ‏آورد كه در آنها واژه «سويق» ، بدون صفت يا مضافٌ اليه ، آمده است. شهيد در الدروس گفته است: «درباره سويق و سود آن ، روايت‏ هاى فراوانى رسيده و كلينى، سويق را به معناى سويق گندم، دانسته است». مؤلّف بحر الجواهر گفته است: «از هفت چيز ، سويق مى‏ سازند: گندم، جو، كُنار، سيب، كدو، دانه انار و شلغم. همه اين انواع ، طبع را مهار مى‏ كند، قى و دلشوره ‏اى را كه از صفرا زاده مى‏ شود ، از ميان مى‏ برد، رطوبت معده را خشك مى‏ كند ، و اگر قدرى سويق جو با آب و مقدار اندكى شير با آن مخلوط شود ، براى شكم، سودمند است ، نيش‏زدگى‏ ها را تسكين مى‏ دهد و خواب مى‏ آورد». ابن بيطار ، به نقل از رازى گفته است: «هر سويقى با چيزى كه از آن ساخته مى‏ شود ، تناسب دارد . براى نمونه، سويق جو ، از سويق گندم ، سردتر است، به همان اندازه كه خودِ جو ، طبعى سردتر از گندم دارد. اين سويق ، همچنين نفخ بيشترى پديد مى‏ آورد. از ميان همه سويق‏ ها ، استفاده از سويق گندم و سويق جو ، بيشتر است و اين هر دو ، نفخ ‏آور و موجب كندتر شدن حركت غذا از معده به پايين‏ اند. البتّه، اگر اين دو نوع سويق ، كاملاً با آب جوشانده و سپس از پارچه‏ اى درشت‏باف گذرانده شوند و بدين ترتيب ، آب آنها جدا شود و به صورت لقمه‏ هايى فشرده درآيند و سپس همراه با آب سرد و شكر ، نوشيده شوند ، از نفخ آنها كاسته مى‏ گردد و چنانچه در تابستان در اوّل صبح ، مصرف شوند ، براى اشخاص حرارتى و برافروخته ‏مزاج ، سودمند خواهند بود و مانع تب‏ ها و بيمارى‏ هاى ناشى از گرم‏ مزاجى مى‏ شوند و همين ، از بالاترين منافع آن است . كسى كه اين نوع سويق را بخورد ، در آن روز نبايد ميوه تر، خيار و سبزى بخورد ، يا دست كم نبايد از اين چيزها زياد بخورد ؛ امّا سرماديدگان و كسانى كه به نفخ‏ هايى در شكم يا دردهايى مزمن در پشت و مفاصل مبتلا هستند و همچنين پيران و كسانى كه مزاجى كاملاً سرد دارند ، نبايد از اين سويق  بخورند. اگر هم به خوردن آن ناچارند ، آن را پس از چند بار شستن در آب گرم و همراه با پانيد و عسل ، پس از درآميختگى با زيتون و روغنِ وندانه و همچنين روغنِ گردو، با طبع خود مناسب سازند. هر چند سويق جو از سويق گندم ، سردتر است، امّا از آن روى كه گندم نسبت به جو آب بيشترى مصرف مى‏كند ، سويق گندم سردكنندگىِ بيشترى براى بدن دارد و بويژه رطوبت‏ بخشى آن به طبع انسان ، بيشتر است . به همين دليل ، براى كسانى كه به رطوبت‏ بخشى به بدن نياز دارند ، سودمندى بيشترى دارد. برعكس، سويق جو ، براى كسانى كه به خشك كردن طبعْ نياز دارند ، مناسب ‏تر است. چنين كسانى ، معمولاً داراى بدن‏ هايى سِتَبر ، پُرگوشت و پُرخون هستند، در حالى كه گروه نخست ، بدن‏ هايى تكيده، كم‏ گوشت و زردرنگ دارند. از اين دو نوع سويق كه بگذريم ، ديگر انواع سويق ، به عنوان غذا مصرف نمى‏ شوند و [ تنها ، ]مصرف دارويى دارند، آن گونه كه سويق كُنار ، سويق سيب و انار ترش ، براى مهار كردن شكم و حرارت دادن بيشتر به آن ، به كار مى‏ روند، يا از سويقِ خرنوب و سنجد ، براى مهار كردن طبع ، استفاده مى‏ شود .

(بحار الأنوار : جلد 66 صفحه 283).

امام صادق (ع) مي فرمايد:

السَّويقُ يَهضِمُ الرُّؤوسَ . 

سويق ، كلّه‏ پاچه را هضم مى‏ كند .

الكافي ، جلد 6 ، صفحه 306 ، حديث 10

امام رضا (ع) مي فرمايد:

إنَّ قَليلَ السَّويقِ يَهضِمُ الرُّؤوسَ وهُوَ دَواؤُهُ . 

اندكى از سويق ، كلّه پاچه را هضم مى‏ كند و دواى آن است .

بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 78 ، حديث 6

امام باقر (ع) مي فرمايد:

ما أعظَمَ بَرَكَةَ السَّويقِ ! إذا شَرِبَهُ الإِنسانُ عَلَى الشِّبَعِ أمرَأَهُ وهَضَمَ الطَّعامَ ، وإذا شَرِبَهُ الإِنسانُ عَلَى الجوعِ أشبَعَهُ ، ونِعمَ الزَّادُ فِي السَّفَرِ وَالحَضَرِ السَّويقُ .

سويق ، چه قدر پُربركت است! اگر انسان در حالى كه سير است ، آن را بخورد ، غذا را گوارش مى‏ دهد و اگر در حالى كه گرسنه است ، بخورد ، او را سير مى‏ سازد . سويق ، چه نيكو توشه ‏اى در سفر و در حضر است !

 بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 278 ، حديث 13

امام صادق (ع) مي فرمايد:

السَّويقُ يُنبِتُ اللَّحمَ ، ويَشُدُّ العَظمَ .

 سويق ، گوشت مى ‏روياند و استخوان را استحكام مى‏ بخشد .

بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 276 ، حديث 5

امام صادق (ع) مي فرمايد:

مَن شَرِبَ السَّويقَ أربَعينَ صَباحا اِمتَلَأَ كِتفاهُ قُوَّةً .   

هر كس چهل روزْ سويق بخورد ، بازوانش پُرتوان مى ‏شود .

بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 277 ، حديث 10

امام صادق (ع) مي فرمايد:

اِسقوا صِبيانَكُم السَّويقَ في صِغَرِهِم ؛ فَإِنَّ ذلِكَ يُنبِتُ اللَّحمَ ، ويَشُدُّ العَظمَ .

به كودكانتان در خردسالى‏ شان سويق بدهيد ؛ چرا كه گوشت مى‏ روياند و استخوان را استحكام مى‏ بخشد .

 بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 277 ، حديث 10

امام صادق (ع) مي فرمايد:

شُربُ السَّويقِ بِالزَّيتِ يُنبِتُ اللَّحمَ ، ويَشُدُّ العَظمَ ، ويُرِقُّ البَشَرَةَ ، ويَزيدُ فِي الباهِ .

خوردن سويق با روغن زيتون ، گوشت مى‏روياند ، استخوان را استحكام مى‏بخشد ، پوست را نازك مى‏كند و بر توان جنسى مى‏افزايد .                                                                                   بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 276 ، حديث 6

 امام صادق (ع) مي فرمايد:

اِملَؤوا جَوفَ المَحمومِ مِنَ السَّويقِ ؛ يُغسَلُ ثَلاثَ مَرّاتٍ ، ثُمَّ يُسقى .

درون تب‏دار را از سويق ، پُر كنيد . سه بار در آب شسته شود و آن‏گاه به او خورانده شود .

بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 280 ، حديث 20

امام صادق (ع) مي فرمايد:

السَّويقُ يُجَرِّدُ المِرَّةَ وَالبَلغَمَ مِنَ المَعِدَةِ جَردا ، ويَدفَعُ سَبعينَ نَوعا مِن أنواعِ البَلاءِ .

سويق ، تلخه را از تن ، و بلغم را از معده ، كاملاً جدا مى‏كند و هفتاد گونه بلا را دور مى‏سازد .

بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 279 ، حديث 18

امام كاظم (ع) مي فرمايد:

السَّويقُ ومَرَقُ لَحمِ البَقَرِ يَذهَبانِ بِالوَضَحِ .

سويق خشك و آب گوشت گاو ، پيسى را از ميان مى‏ برند . 

الكافي ، جلد 6 ، صفحه 311 ، حديث 7